Vlees zonder schuldgevoelens bestaat, en je kan het al in twee landen proeven.
Op 5 augustus 2013 presenteerde de Nederlandse professor Mark Post de eerste hamburger gemaakt van kweekvlees aan de wereld. Kweekvlees werd voorgesteld als één van de meest beloftevolle alternatieven voor conventioneel vlees en zou tegelijk milieu- en diervriendelijk zijn. Tien jaar later gaan de ontwikkelingen razendsnel en staan kweekvleesproducten al in twee landen op het menu.
Een eindeloze voorraad klimaat- en diervriendelijk vlees, bestaat dat? Een toekomst waarin we enkel worstjes en hamburgers op ons bord krijgen waar geen dieren voor gestorven zijn en geen mest bij komt kijken, is dat mogelijk? Ja, zo denken de meer dan 150 bedrijven wereldwijd die de laatste 10 jaar ijverig bezig zijn geweest om lekker en betaalbaar kweekvlees en -vis te creëren. In 2022 alleen is er $896 miljoen geïnvesteerd in de groeiende kweekvleesindustrie.
Kweekvlees wordt in een laboratorium gemaakt. Er worden dus geen dieren voor geslacht. De eerste stap is het verkrijgen van dierlijke stamcellen via biopsie van een levend of eventueel recentelijk geslacht dier, of door cellen uit een bevruchte eicel te halen. Deze cellen worden vervolgens in grote bioreactoren geplaatst in een vloeistof met voedingsstoffen zoals suikers, vetten en aminozuren, om het natuurlijk groeiproces na te bootsen. Momenteel zijn alle kweekvlees producten hybride of gemengde producten, waarin de geoogste celmassa - de vleescomponent - wordt gecombineerd met plantaardige materialen, en verrijkt met vitamines en mineralen om vleesproducten zoals worstjes, hamburgers, of gehaktballen te maken. Uit één biopsie kunnen in theorie 80.000 burgers worden gekweekt.
Kweekvlees verovert de wereld?
Er zijn momenteel twee landen in de wereld waar kweekvlees commercieel wordt verkocht. Sinds december 2020 is kweekkip van het bedrijf Good Meat te verkrijgen in een restaurant in Singapore. Deze dichtbevolkte stadsstaat ziet in kweekvlees een techniek om onafhankelijker te worden van geïmporteerde voeding en profileert zich als hét investeringsmekka voor bedrijven in de sector. Ook kunnen Amerikanen sinds dit jaar kweekvlees van de bedrijven Good Meat en Upside Foods eten in twee (prijzige) restaurants in San Francisco en Washington D.C.
Maar dit aantal zou wel eens snel de hoogte in kunnen gaan. In juli 2023 maakte het Israëlische bedrijf Aleph Farms bekend dat ze een aanvraag indiende bij de Zwitserse autoriteiten. Enkele dagen erna deden ze dat ook in het Verenigd Koninkrijk. Het bedrijf geeft aan dat ze een goedkeuring verwachten in de volgende 18 maanden. Zo komt kweekvlees alweer een stap dichter bij België.
Novel Food Regulation
Hoe zit het in de landen van de Europese Unie? Wij zullen nog even moeten wachten op kweekvlees op ons bord. Kweekvlees wordt in de EU gezien als een nieuw voedselproduct, en bijgevolg moeten kweekvlees of -vis bedrijven eerst een aanvraag indienen bij de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) onder de “Novel Food Regulation”. Na een aanvraag moet EFSA het product nauwgezet onderzoeken, ook dit proces zou minstens 18 maanden duren. Tot nu toe heeft EFSA nog geen enkele aanvraag ontvangen.
Ondertussen nemen individuele leden van de EU wel al posities in. Italië heeft als eerste EU-land een wetsvoorstel goedgekeurd dat een verbod instelt op het gebruik van in laboratoria geproduceerd veevoer en voedsel voor menselijke consumptie, met als reden het beschermen van hun traditie en cultuur. De Nederlandse overheid daarentegen creëerde een speciale wet om proeverijen toe te laten en kondigde in 2022 een investering van 60 miljoen euro in de sector aan.
Drie uitdagingen
Het uiteindelijke doel van kweekvlees bedrijven is een klimaat- en diervriendelijke oplossing aanbieden ter vervanging van conventioneel vlees. Het is een edel doel maar er zijn nog heel wat obstakels. Kweekvlees bedrijven wereldwijd kampen met drie grote uitdagingen: productiekosten, schaalbaarheid en milieu-impact, en publieke opinie.
De eerste kweekhamburger ooit kostte $330,000 om te maken. Tegenwoordig is het cultiveren van kweekvlees veel goedkoper geworden, maar het prijskaartje per eenheid blijft aanzienlijk hoger dan traditioneel vlees. Veel kweekvlees bedrijven willen de uiteindelijke prijs van hun producten nog niet bekend maken.
Een tweede uitdaging is de opschaling of uitbreiding van de kweekvlees productie en de impact op het milieu die daarbij komt kijken. De meeste kweekvlees bedrijven zijn nog gevestigd in onderzoekslaboratoria, waar vooral biofarmaceutische technieken worden gebruikt voor de productie van kweekvlees. Deze technieken vergen veel energie en hebben dus een grote klimaatvoetafdruk. Ook het voedingsmiddel voor de kweekcellen kan veel energie kosten. Daarnaast waren er recent ook enkele getuigenissen over het grote verbruik van plastieken hulpmiddelen in de sector.
Toch tonen verschillende studies aan dat de productie van kweekvlees veel klimaatvriendelijker kan zijn dan traditioneel vlees. In januari publiceerde CE Delft een levenscyclusanalyse waarin ze de toekomstige milieuprestaties van commerciële kweekvleesproductie in vergelijking met traditioneel vlees onderzochten. Levenscyclusanalyses worden vaak gebruikt voor het beoordelen van de milieueffecten die verband houden met alle stadia van de levenscyclus van een commercieel product. De studie toonde aan dat kweekkip drie keer minder agriland gebruikt dan traditioneel vlees, en dat het produceren van kweekrund veel minder zou uitstoten dan traditioneel vlees.
Dus, indien cellen efficiënt worden gekweekt terwijl ze worden gevoed met algemeen beschikbare ingrediënten in een proces dat volledig wordt aangedreven door hernieuwbare energie. Maar de faciliteiten die dat mogelijk zouden maken, bevinden zich meestal nog in de planningsfase. Het is dus nog niet duidelijk welke weg kweekvlees zal volgen om ons bord te bereiken.
Ten laatste is er de vraag of het brede publiek effectief traditioneel vlees wil vervangen door kweekvlees. Volgens onderzoek uitgevoerd door Aleph Farms en supermarktketen Migros staat 74% van de Zwitserse bevolking open voor het proberen van kweekvlees, vooral gemotiveerd door ethische principes zoals duurzaamheid. In 2019 publiceerde GAIA cijfers waaruit blijkt dat 42% van de Belgen voorstander is van kweekvlees, terwijl 42% er neutraal over denkt. Als de kweekvlees-industrie in de toekomst lekker, gezond en goedkoop vlees kan produceren, blijkt er in België zeker een draagvlak voor te zijn.
De toekomst van kweekvlees is vol mogelijkheden en beloftes, waar we zeker met spanning en hoop naar kunnen kijken. Maar er is een belangrijke voorwaarde. Vooraleer kweekvlees een verschil kan maken voor de wereldwijde klimaat- en voedselproblemen, moet het een waardige vervanger worden van traditioneel vlees. Kweekvlees producenten staan nu voor de taak om een goedkoop en milieuvriendelijk product op de markt te brengen. Ondertussen is er al een gemakkelijke klimaat- en diervriendelijke oplossing: eet zo veel mogelijk plantaardig.
Dit artikel werd geschreven door Suzanna Burgelman.
